[اسما پورزنگی‌آبادی] در مجموعه بازار تاریخی شهر کرمان به‌عنوان یکی از سر زنده‌ترین بقایای گذشته این شهر، آثار متعددی از کاروانسرا تا آب‌انبار وجود دارد که متروکه و زباله‌دانی و مخروبه است اما در پیچاپیچ این مجموعه که موزه‌ای از معماری عهد تیموری تا قاجاریه است، خانه‌ای منحصر به‌فرد هم وجود دارد که در تاریخچه آن می‌توان بخشی از مناسبات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی عهد قاجار را در این شهر دید. این بنا با نام «خانه لطفی» شناخته می‌شود و در یکی از کوچه‌های فرعی بازار تاریخی قرار دارد اما از وجه تسمیه آن اطلاع زیادی در دسترس نیست. برخی می‌گویند به این دلیل به این نام معروف شده که لطفعلی‌خان زند وقتی به کرمان آمده در این خانه ساکن شده است. به گفته سیدمحمدعلی گلاب‌زاده، رئیس مرکز کرمان‌شناسی، معماری و زیبایی‌های این خانه چنان شکوهی به آن داده که می‌توان باور کرد شاه زند در آن ساکن شود اما مجید نیک‌پور، پژوهشگر تاریخ کرمان می‌گوید تاکنون در هیچ‌یک از منابع تاریخی درباره اینکه لطفعلی‌خان زند به این خانه آمده باشد، چیزی ندیده است.
آنچه مشخص است اینکه خانه لطفی از دوره قاجار برجا مانده و متعلق به هیچ‌یک از حاکمان و درباریان وقت کرمان هم نیست اما معماری متفاوت آن با خانه‌های مردم عادی و به‌ویژه تزیینات بسیار زییایی که بخش زیادی از آن تخریب شده؛ به آن ارزش فراوانی بخشیده و گویای آن است که صاحب این خانه از متنفذان دستگاه حکومت بوده است. بنا به گفته منصور خواجه‌پور، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان، بخشی از ارزش‌های خانه لطفی، فرهنگی و اجتماعی است؛ یعنی ما از روی این خانه می‌توانیم به بخشی از روابط فرهنگی و اجتماعی کرمان در دوران قاجار پی ببریم. اما بخش اعظم ارزش‌های این خانه، کالبدی و معماری است.
او معتقد است تزیینات فوق‌العاده زیبا و پُر کارِ آیینه‌کاری داخل خانه و مخصوصا تالار اصلی، این بنا را شاخص کرده است.
خواجه‌پور دراین‌باره گفت: «در دوره‌ای، شاهان قاجار سفرهای بسیاری به فرنگ داشتند؛ خوانین هم گاها همراه آنها به فرنگ می‌رفتند یا اگر نمی‌رفتند از طریق ارتباط نزدیکی که با حاکمان داشتند، تعریف فرنگ را از آنها می‌شنیدید که در ادامه آن اتفاقات در معماری ما رخ داده؛ به این صورت که مثلا اگر در دوره زندیه تزیینات آثار معماری ما بیشتر گچ‌بری، آیینه‌کاری و نقاشی دیواری بود، در دوره قاجار اتفاق خیلی خاصی می‌افتد و در بسیاری خانه‌های تاریخی آن زمان کسانی که یا خودشان به فرنگ رفته یا از طریق ارتباطاتی که داشتند با فرنگ آشنا شده بودند، یک تزیین جدید وارد معماری می‌کنند و آن، نقاشی و تصاویر چاپ شده رنگی بوده که از اروپا می‌آوردند.»
به گفته او، در خانه‌های تاریخی مربوط به افراد خاص در دوران قاجار می‌بینیم که قاب‌هایی با تزیینِ مثلا گچ‌بری درست کرده‌اند و داخل آن یکی از این تصاویر را چسبانده‌اند. در خانه لطفی چندین مورد از این تزیینات داشتیم که شاید یکی، دو نشانه از آن باقی مانده باشد.
آبرسانی چشم‌نواز خانه
درهای این بنا بسته است و امکان بازدید از آن وجود ندارد. بنایی آنچنان فرسوده که عبور از کنار دیوارهای آن هم پرخطر به نظر می‌رسد. گلاب‌زاده که در سال‌های دهه ٦٠ از این خانه بازدید کرده نمونه‌هایی از این تزیینات را دیده است. «اتاقی در گوشه ضلع جنوب‌شرقی خانه بود که با نقاشی‌هایی فوق‌العاده زیبا زینت شده بود. ظاهراً نقاش آن را از فرانسه آورده بود. هرچه از زیباییِ این نقاشی‌ها بگویم کم است.» او پس از آن، در‌سال ٩٤ هم دوباره از این خانه بازدید کرد: «وارد خانه شدم و سراغ نقاشی‌ها رفتم و دیدم اثری از آن نیست. بسیار متأثر شدم.»
علاوه بر تزیینات، آب‌انبار و بادگیر این خانه هم ارزش خاص خود را دارد به‌طوری که محمد برشان، پژوهشگر آب و قنات، دراین‌باره می‌گوید وجه بسیار مشخص خانه لطفی سیستم تأمین آب آن است. آبی که از قنات «شهرآباد» وارد بازار می‌شده، پس از عبور از مسجد وکیل و بخش‌هایی دیگر، به آب‌انبار این خانه می‌رسیده که در مدخل آشپزخانه قرار داشته و مستخدمان خانه از آن استفاده می‌کردند. او توضیح می‌دهد: «آب پس از این، به مخزن بادگیر می‌رفت که این بادگیر هم در نوع خود بی‌نظیر است. هوای خنک زیر زمین هم از طریق این بادگیر به فضای داخل خانه منتقل می‌شد. تنها مکانی که زیر زمین بادگیر ندارد، اتاق سقف و فرش است. اتاقی که گچ‌بری و آیینه‌کاری سقف درست قرینه فرش آن بوده است. هنوز آثار آبرسانی در خانه لطفی چشم‌نواز است؛ وجود حوض ٣*٥ این خانه هم، هنوز عظمت کار بانیان را
حکایت می‌کند.»
سرنوشت خانه در دست شرکت عمران و شهرسازی است
این خانه تاریخی که سالیان درازی متروکه و به حال خود رها شده بود، سال ٩٤ و زمان استانداری رزم‌حسینی در کرمان به شهرداری واگذار شد تا آن را مرمت کند. شهرداری آن زمان می‌خواست آن را به خانه موسیقی تبدیل کند.
آن‌طور که مسئولان وقت می‌گفتند طبق تفاهم‌نامه‌ای که شهرداری کرمان و میراث فرهنگی استان امضا کرده بودند، در آن زمان قرار بر آن شد که دولت اعتبارات ملی و استانی در اختیار شهرداری کرمان قرار بدهد تا این بنای تاریخی مرمت و بازسازی شود. اما پروژه مرمت آن با سرعت کندی پیش رفت تا اینکه سال٩٨ معلوم شد اساسا شهرداری مالک این بنا نیست و خانه از آنِ وزارت راه‌وشهرسازی است. سیدمحمدعلی گلاب‌زاده، پژوهشگر تاریخ و رئیس مرکز کرمان‌شناسی دراین‌باره گفته است که در سال ١٣٦٥ خورشیدی که آقای مرعشی استاندار کرمان بود، این خانه را به قیمت ٥٠میلیون تومان خریده و در اختیار مسکن و شهرسازی قرار داده‌اند. با این وجود، در دوره استانداری رزم‌حسینی، شهرداری کرمان مأمور مرمت و احیای آن شد و البته شهرداری اندک اقداماتی هم در این خانه انجام داد، اما آن را به نتیجه‌ای نرساند.
زمان گذشت و استاندار و شهردار سابق کرمان رفتند و این خانه مرمت‌نشده باقی ماند تا اینکه تیرماه سال گذشته فدایی، استاندار فعلی کرمان در جریان بازدیدی که به همراه عالم‌زاده شهردار و دیگر مسئولان از این خانه داشت، اعلام کرد که خانه لطفی قرار است با مشارکت بانک رسالت و شهرداری کرمان مرمت و برای نگهداری آثار خوشنویسی استاد ملک‌زاده تبدیل به «خانه موزه» شود.
بنابر گفته محمدرضا علیزاده، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان در تفاهم‌نامه‌ای بین استانداری کرمان و معاون وزیر ارشاد مقرر شده بود تا چند خانه تاریخی به منظور راه‌اندازی موزه‌های هنر شناسایی و مرمت شوند. این خانه موزه‌ها در راستای پایلوت گردشگری هنری در استان کرمان مطرح شده‌اند و طرحی ابتکاری بوده که اولویت آن با خانه موزه «لطفی» برای نمایش آثار استاد ملک‌زاده گذاشته شد.
اما یک هفته بعد از آن بازدید استاندار بود که شفیعی، معاون میراثفرهنگی استان خبر داد درحالی‌که فکر می‌کردند این خانه متعلق به شهرداری است، متوجه شده‌اند مالکیت این خانه متعلق به یکی از شرکت‌های وابسته به وزارت راه‌وشهرسازی است.
سیدمهران عالم‌زاده، شهردار کرمان هم آن زمان این موضوع را تأیید کرد و با بیان اینکه خانه در اختیار شهرداری بود و ما مالک آن نبودیم، گفت: «قرار شد این خانه به بانک فروخته شود. آقای دکتر فدایی نامه‌ای به وزیر راه‌وشهرسازی نوشته بودند و من رونوشت آن را دیدم که وزیر هم با فروش خانه به بانک رسالت موافقت کرده است. ما خانه را به مالک تحویل می‌دهیم مالک آن را به بانک رسالت می‌فروشد. روال انتقال به بانک رسالت باید طی شود، ولی با تاییدی که وزیر داده‌اند، بانک رسالت می‌تواند همزمان کار مرمت را شروع کند.»
نُه ماه بعد، یعنی خردادماه ٩٩، سیدمهران عالم‌زاده، شهردار کرمان گفت که خانه لطفی در مالکیت شهرداری نیست و برای اینکه از وضع آن بدانید، باید از بانک رسالت سوال کنید که چه کرده‌اند. صادقی، مسئول روابط عمومی بانک رسالت می‌گوید که این بانک از سرمایه‌گذاری در خانه لطفی منصرف شده و قصد دارد در حوزه دیگری در شهر کرمان سرمایه‌گذاری کند.
با خروج بانک رسالت هنوز تصمیم جدیدی برای این خانه گرفته نشده و سرنوشت آن اکنون در دست شرکت عمران شهرهای جدید است که در کرمان هم نماینده‌ای ندارد و مشخص نیست قصد دارد با آن چه بکند.
نجارزاده، مدیرعامل شرکت عمران مسکن‌سازان کرمان که از سوی اداره راه‌وشهرسازی مأمور شده است تا تکلیف مالکیت این بنا را تعیین کند، می‌گوید که با پیگیری‌های بسیار بالاخره توانسته سند مالکیتی برای این خانه تاریخی بگیرد و قبل از نوروز امسال هم سند را به شرکت عمران شهرهای جدید تحویل داده است.
محمد لطیف‌کار، روزنامه‌نگار کرمانی می‌گوید: «سه‌سال پیش با دردسری فراوان توانستم خانه تاریخی لطفی را از نزدیک ببینم، اما ای کاش ندیده بودم، چون در یکی از اتاق‌های این خانه که سقف و دیوارهایش آیینه‌کاری کم‌نظیری داشت، چندین گونی کاه نگهداری می‌شد. هر جا را نگاه می‌کردم در معرض ریزش بود. موضوع را از طریق رسانه مطرح کردیم، اما شوربختانه در آن مقطع آب از آب تکان نخورد! اما دو‌سال پیش خبرهای خوبی از شهرداری، ارشاد، استانداری و میراثفرهنگی رسید و تقریبا خیالم راحت شد که این خانه عاقبت به خیر می‌شود. چند روز پیش که به این خانه سر زدم تا ببینم ماجرای مرمت آن به کجا رسیده است، ناباورانه دیدم دیوارهای خانه و بادگیر آن از سمت کوچه درحال فروریزی است و با دو تکه چوب مانع ریزش آنی دیوار شده‌اند. از قرار معلوم همچنان در نقطه صفر قرار داریم.»
همه چیز برای فروریختن این بنا مهیاست. با وجود این، مسئولان در استان کرمان به جلسه گذاشتن، مکاتبه‌کردن و وعده‌دادن درباره خانه لطفی بسنده کرده‌اند. دوستداران میراثفرهنگی کرمان دست به دعا برداشته‌اند تا مگر کز آن میانه یکی کارگر شود و این خانه بر خاک نیفتد!
دیدگاه تان را بنویسید