پس از یک وقفه کوتاه تنش میان ایران و آمریکا بار دیگر شدت گرفته است. دلیل این وضعیت را چه می‌دانید؟
آمریکایی‌ها تصور می‌کردند با خروج از برنامه جامع اقدام مشترک و وضع تحریم‌های سنگین علیه ایران می‌توانند ایرانی‌ها را وادار به پذیرش مذاکرات جدید و ایجاد تغییراتی جدی در توافق هسته‌ای کنند. هدف بعدی‌شان این بود که با دامن زدن به مشکلات در داخل کشور، پایه‌های قدرت نظام را سست کرده و شرایط را برای آنچه آنها «رژیم چنج» یا «براندازی» می‌خوانند، مهیا کنند. امروز اگر به شرایط داخل ایران نگاه کنیم، شاهد خواهیم بود در حالی که تنها چند ماه تا پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ باقی مانده، آمریکا نتوانسته به هیچ‌کدام از دو هدفی که نام برده شد، دست یابد. مهم‌تر آنکه با شیوع بیماری کووید 19 در جهان و از جمله آمریکا، دونالد ترامپ بزرگترین دستاورد خود طی سالیان گذشته را بر باد رفته می‌بیند. او معتقد بود با رفع مشکل بیکاری و بهبود وضعیت اقتصاد ایالات متحده بر مبنای شعار «اول آمریکا» می‌تواند به راحتی در انتخابات نوامبر 2020 برنده باشد اما با ظهور ویروس کرونا برنامه‌ریزی ترامپ بهم ریخته و نقاط قوت او که حل مشکل بیکاری و بهبود وضع معیشت مردم بود به نقطه ضعف بدل شده است. اینها مسائل تاثیرگذاری در روند انتخابات آمریکا محسوب می‌شود. وقتی ترامپ نتواند در رالی انتخاباتی با جو بایدن به اقتصاد تکیه کند احتمالا مجبور است در چند‌ماهه آینده دستاوردهایی برای خود دست و پا کند که در مناظرات انتخاباتی دست خالی نباشد. در این شرایط ترامپ از نظر داخلی چیزی برای عرضه در مقابل رقیب ندارد و به همین دلیل پیش‌بینی من این است که علاوه بر پیگیری خط تخریب دولت اوباما در چند‌ماهه آینده، دونالد ترامپ بخشی از تمرکزش را بر سیاست خارجی خواهد گذاشت تا در این عرصه بتواند دستاوردی مهیا کند. با توجه به اینکه این روزها کره شمالی شرایط عجیبی را سپری می‌کند و اطلاع چندانی از وضعیت سلامتی رهبر کره شمالی وجود ندارد، تنها مساله مهم سیاست خارجی آمریکا می‌شود «ایران». فکر می‌کنم دلیل تنش‌های روزافزون این روزهای ایران و آمریکا که پیش‌بینی می‌شود تا زمان انتخابات همین طور افزایش یابد، همین است، البته باید نقش برخی متغیرهای خارجی نظیر خواست چین را نیز اضافه کرد؛ چراکه ممکن است وضعیت امروز کره شمالی و عیان نشدن کیم جونگ اون در انظار عمومی حاصل برنامه ریزی چین باشد تا بتواند تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا وضعیت روابط پیونگ یانگ و واشنگتن را بدون تغییر نگه دارد.
یعنی مساله ایران تا این اندازه می‌تواند تاثیرگذار باشد؟
به مواضع جو بایدن نگاه کنید. او مرتبا ترامپ را به باد انتقاد می‌گیرد که شما با وعده یک توافق بهتر روی کار آمدید و حال نه تنها هیچ‌توافقی به دست نیاورده‌اید بلکه توافق قبلی را نیز از بین بردید. از طرفی ترور سردار سلیمانی و در مقابل واکنش ایران مبنی بر شلیک موشک به پایگاه عین‌الاسد دو کشور را در آستانه جنگ قرار داد و برای مردم آمریکا موضوع وارد نشدن کشورشان به یک جنگ بی‌پایان دیگر در خاورمیانه بسیار اهمیت دارد. به‌نظر من کاخ سفید شروع کرده به تشدید فشار بر روی ایران که بتواند مذاکراتی را با ایران شروع کند.
موضوع تلاش برای تمدید تحریم تسلیحاتی را هم در همین چارچوب ارزیابی می‌کنید؟
من فکر می‌کنم همین است. تاکنون هیچ‌کدام از کشورهای عضو برجام موافقتی با این تلاش آمریکا نداشته‌اند و شاهد بوده‌ایم که چین، روسیه و فرانسه موضعی در مقابل موضع آمریکا اتخاذ کردند. آمریکا امید دارد با فشار آوردن به کشورهای اروپایی و ایران در موضوع تحریم‌های تسلیحاتی، کنش‌های سیاسی افزایش پیدا کند و به تبع آن امکان مذاکره برای طرفین فراهم شود. تعقیب کشتی ایرانی که رهسپار ونزوئلا شده است نیز در همین راستاست که ایران نتواند مفرّی برای گذر از فشار اقتصادی آمریکا پیدا کند. تلاش‌های دیگری نیز در جریان است و از جمله آنها می‌توان به چراغ سبز واشنگتن به تل‌آویو برای بمباران برخی مواضع ایران در سوریه صادر شده است، اشاره کرد. هدف آمریکا مذاکره با ایران در قالب‌های خاص است تا با به دست آوردن توافقی حداقلی با ایران، آقای ترامپ در رقابت انتخاباتی با آقای بایدن حرفی برای گفتن داشته باشد.
اگر آمریکا قادر به بدست آوردن دستاورد در این عرصه نباشد اوضاع به چه سمتی خواهد رفت؟
اگر دولت ترامپ نتواند دستاوردی داشته باشد، بدشان نمی‌آید که تشنجی هم در منطقه ایجاد کنند؛ چنانکه با چین نیز همین رویه را در پیش گرفته‌اند. شما توجه کنید آقای ترامپ می‌گوید ما در حال بررسی هستیم تا ارتباط سیاسی و اقتصادی خود را با چین قطع کنیم. یعنی این انتخابات و پیروزی در آن تا اندازه‌ای برای ترامپ اهمیت دارد که او از چنین کار خطرناکی سخن می‌گوید. به‌نظر من ترامپ اکنون وضعیت مناسبی ندارد و با افتضاحی که در مساله مدیریت کرونا رقم زد، می‌خواهد مقصرانی را پیدا کند که از بار گناه خود بکاهد. در مجموع او چون در داخل چیزی برای عرضه ندارد و نمی‌تواند از فاکتورهایی نظیر اقتصاد و بیکاری استفاده کند، اکنون او در تلاش است تا در سیاست خارجی دستاوردسازی کند. دو هدف هم مشخص کرده برای خود: چین و ایران. به همین دلیل آنها اگر نتوانند در مساله تحریم تسلیحاتی کاری از پیش ببرند که فکر می‌کنم نمی‌برند، به سوی ایجاد تشنج‌زایی و حتی ایجاد درگیری‌های محدود حرکت خواهند کرد.
برخی از کارشناسان معتقدند موضوع کشتی ایرانی که رهسپار ونزوئلا است می‌تواند سرآغاز یک درگیری دریایی میان ایران و آمریکا باشد. نظر شما در این باره چیست؟
آمریکا باید به گذشته رجوع کند و ببیند اقدام ایران در برابر کشورهایی که به توقیف غیرقانونی کشتی‌های ایرانی دست می‌زنند یا تلاش دارند مزاحمتی برای کشتی‌های ایرانی ایجاد کنند، چه بوده است. ماه‌ها قبل که انگلستان با هدایت آمریکا نفتکش «گریس1» را که اکنون به «آدریان دریا» تغییر نام داده در جبل الطارق توقیف کرد، ایران ابتدا از طرق دیپلماتیک خواستار آزادی کشتی شد و بعد که انگلستان از این طریق کشتی را آزاد نکرد، یکی از کشتی‌های این کشور در خلیج فارس توقیف شد. اکنون نیز اگر آمریکایی‌ها اقدامی کنند، باید منتظر اقدامات متقابل از سوی ایران باشند. تمام تلاش دولت آمریکا این است که شرایطی را رقم بزند تا رقیب نتواند از سیاست خارجی به‌عنوان یک نقطه ضعف جدی در دولت ترامپ نام ببرد.
ماه‌های باقی مانده تا انتخابات آمریکا یک آزمون جدی برای کشورهای طرفدار و نهادهای ضامن چندجانبه‌گرایی است. اروپا چه واکنشی در برابر اقدامات آمریکا خواهد داشت؟
ویروس کرونا در شرایطی که شرکای اروپایی ایران در برجام را درگیر کرده است که چند ماه پیش از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد که دارای برخی نکات اختلافی بود. آمریکایی‌ها بسیار علاقه‌مند هستند که اروپایی‌ها را درباره موضوعات جدید مطروحه از سوی آژانس فعال کنند و اقداماتی هم برای تحریک آنها انجام می‌دهند. چنانکه آقای پمپئو وزیر خارجه آمریکا اخیرا ادعا کرده است که ایران به آژانس اجازه نمی‌دهد از سه سایت ایرانی مشکوک بازدید کند. هدف او تحریک کشورهای دنیا و به‌ویژه اروپایی‌ها بود. اما این اقدامات آمریکا در شرایطی دنبال می‌شود که از یک سو اروپایی‌ها در شرایط فعلی بسیار درگیر بحران کرونا هستند و از سوی دیگر نمی‌خواهند دنباله‌رو سیاست ترامپ و پمپئو باشند. درست است که آنها نیز با آژانس کار می‌کنند و به گزارش‌های آن توجه می‌کنند و در همین چارچوب نیز یک دور گفتوگو در اروپا با حضور آقای عراقچی انجام شده است؛ اما با توجه به رویکرد یکجانبه‌گرایانه ترامپ در خروج از برجام و بعد رفتاری که او درباره مساله کرونا با اروپایی‌ها داشته، آنها توجه کمتری به فشارهای آمریکا نشان می‌دهند. ترامپ در بحبوحه بحران کرونا به‌نحوی رفتار کرده که اروپا را از همراهی با آمریکا در موضوعات مختلف از جمله ایران دورتر کرده است. تصمیم یک جانبه و بدون هماهنگی کاخ سفید بر قطع پروازهای اروپا به مقصد آمریکا از جمله این اقدامات بود که حتی با واکنش انگلیس مواجه شد. همچنین اروپایی‌ها به‌دلیل عمیق‌تر شدن بحران شیوع کرونا و افزایش مشکلات اقتصادی، بهداشتی و امنیتی به‌دنبال بیشتر کردن تنش با ایران نیستند و عمده توجه آنها معطوف مشکلات داخلی شده است و همین مساله سبب خواهد شد که اروپا تمایل جدی‌تری داشته باشد که با صرف کمترین هزینه سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک، مدیریت تحولات را در بحبوحه تنش تهران و واشنگتن در دستور کار قرار دهد. به‌ویژه که به انتخابات آمریکا نزدیک می‌شویم و اروپا اصلا نمی‌خواهد امتیازی به ترامپ دهد.
با این حال اروپا نارضایتی زیادی از گام‌های کاهش تعهدات ایران دارد.
بله؛ اروپایی‌ها اصلا با پنج گامی که ایران در چارچوب برجام برداشت و اعلام کرد تعهداتش را متوقف می‌کند، موافق نیستند. معتقدم این نارضایتی در حدی است که اگر رئیس‌جمهور دیگری در آمریکا بر سر کار بود، اروپایی‌ها حتما همسو با او عمل می‌کردند. یعنی فکر می‌کنم چون آقای ترامپ در آمریکا بر سر کار است و رهبران اروپایی تمایلی به ادامه حضور او در کاخ سفید ندارند، با آمریکا در موضوع ایران همراهی نمی‌کنند. همان نفرتی که در بسیاری از کشورها نسبت به ترامپ وجود دارد، در اروپا نیز مطرح است، البته در شرایط خاص ممکن است این موضع اروپا تغییر کند. برای نمونه اگر آمریکا خارج از موضوع برجام قطعنامه جدیدی را علیه ایران مطرح کنند و بهانه برجام را از اروپا بگیرند، ممکن است کشورهای اروپایی سطحی از همراهی را با آمریکا داشته باشند. به‌طور کلی اما حتی اگر مساله‌ای خارج از برجام مطرح شود و کشورهای اروپایی احساس کنند که فشار مضاعف بر ایران می‌تواند باعث افزایش تنش و درگیری در منطقه خاورمیانه شود، با آمریکا همراهی نخواهند کرد. حتی پیش از شیوع ویروس کرونا، اروپا مشکلات بسیاری داشت که سرمنشأ آن تنش‌های خاورمیانه بود؛ از مساله سوریه و بحران مهاجرت گرفته تا مساله تروریسم و ترانزیت مواد مخدر. حالا که کرونا نیز اقتصاد کشورهای مهم اروپایی را ویران کرد و عملا همکاری اروپا با ترامپ برای افزایش تنش در خاورمیانه دور از عقل و منطق است.
بنابراین باید انتظار داشت که فشارهای کنونی آمریکا با توجه به مسائلی که اشاره کردید دست کم تا انتخابات آمریکا به رویداد قابل ملاحظه‌ای از جمله تشدید فشار آژانس و اروپایی‌ها بر ایران منجر نشود؟
وضعیت جاری ادامه پیدا خواهد کرد مگر اینکه آژانس تا انتخابات آمریکا گزارش جدیدی دهد که خیلی تند و تیز باشد که طبیعتا در این صورت اروپایی‌ها بسیار حساس می‌شوند و اسرائیل و آمریکا شلوغ خواهند کرد، البته من اراده‌ای از سوی آژانس نمی‌بینم که بخواهد در شرایط تحولات جاری چنین گزارشی را منتشر کند. اگر این نهاد بخواهد گزارشی درباره ایران منتشر کند، همان تاییدیه‌های قبلی تکرار می‌شود و اروپایی‌ها بر اساس آن عمل می‌کنند. من الان وضعیت برجام را یک وضعیت خاکستری می‌بینیم؛ چون اروپا، آمریکا را مقصر اصلی می‌داند که از برجام خارج شد و باعث وقوع چنین مشکلاتی شد که در نهایت آژانس بعد از 15 گزارش مثبت یک گزارش خاکستری داد، هرچند در جاهایی به نقاط مثبت و در جاهایی هم به نکات منفی اشاره کرده است. من پیش‌بینی نمی‌کنم که وضعیت از اکنون پیچیده تر شود.
چین و روسیه در مساله تمدید تحریم تسلیحاتی و تلاش برای اسنپ‌بک مواضع مثبتی اتخاذ کرده‌اند و آمریکا را محکوم می‌کنند. آیا اقدامات آنها همان خواهد بود که در موضع‌گیری‌ها اعلام می‌کنند؟
من به این مساله خوش‌بین هستم؛ چراکه روابط چین و آمریکا در بدترین وضعیت ممکن نسبت به چند دهه گذشته قرار دارد. در واقع بعد از آقای کسینجر که روابط چین و آمریکا رو به بهبود گذاشت، هیچ‌وقت شاهد نبودیم روابط دو کشور تا این اندازه تیره و تار باشد. تصورم این است که چون آقای ترامپ از کرونا بسیار آسیب دیده است، می‌خواهد به چین بتازد و بعید هم نیست اقداماتی عملی در راستای تحت فشار گذاشتن چین در ماه‌های آینده صورت دهد. از سوی دیگر چین از حالت دفاعی خارج شده و با اتخاذ مواضعی اگرسیو و تهاجمی علیه آمریکا می‌کوشد جایگاه خود را بازیابد. این افزایش اختلافات چین و آمریکا سبب می‌شود که پکن در شورای امنیت از همکاری با آمریکا پرهیز کرده و احتمال بسیار رأی مخالف به طرح آمریکا خواهد داد. در مورد روسیه نیز باید گفت مسکو نمی‌خواهد روابط خوب خود با تهران را که به سختی در سال‌های گذشته حاصل شده از دست بدهد و در نگاه مردم ایران کشوری دشمن به حساب بیاید، هرچند که معتقدم پوتین مایل است ترامپ مجددا رئیس جمهور شود اما در مساله برجام بعید می‌دانم روسیه دست به معامله بزند.
ایران تهدیداتی جدی را در این زمینه مطرح کرده و حتی گفته می‌شود بحث لغو پروتکل الحاقی و خروج از NPT نیز مطرح است. به عقیده شما این تهدیدات موثر و عملی خواهد بود؟
اگر آمریکایی‌ها بتوانند ادامه تحریم تسلیحاتی را به تصویب برسانند یا مکانیسم ماشه را فعال کنند، ایران اقداماتی جدی را انجام خواهد داد. احتمالا آن اقدام خروج از برجام نخواهد بود؛ چراکه جمهوری اسلامی می‌خواهد آخرین کشوری باشد که از توافق هسته‌ای خارج می‌شود، بنابراین احتمال لغو پروتکل الحاقی و خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) بیشتر از خروج برجام است. ایران نشان داده حرف خود را در جوامع جهانی عملی خواهد کرد و کشورهای اروپایی باید این موضوع را در نظر داشته باشند.
دیدگاه تان را بنویسید