۵۵آنلاین :
با كاهش بارش‌ها و ته‌كشيدن ذخاير آب پشت سدها، اولين قشري كه بيشترين آسيب را مي‌بيند، كشاورزان هستند. چند سالي است كه بخش‌هايي از كشور، آب مورد نياز براي كشت‌وكار را دريافت نمي‌كنند و به‌اين‌ترتيب، درآمد يك سال كشاورزان به‌دليل پيشي‌گرفتن مصارف از منابع، از دست مي‌رود و كشاورزان فقيرتر مي‌شوند. زيرا كشاورزي كه يك‌سال زمين خود را زير كشت نبرد، هيچ منبع درآمدي در آن سال نخواهد داشت و براي اين زيان هم سيستم‌هاي حمايتي قوي تعريف نشده است. كشاورزاني كه با حذف حقابه‌هاي سنتي‌شان كه در حساب‌هاي دفتري وزارت نيرو تقريبا هيچ جاي جدي‌ای ندارد، با مشكل معيشتي روبه‌رو شده‌اند. آنها به حاشيه شهرها مهاجرت مي‌كنند و با مشاغل كاذب روزگار مي‌گذرانند. متأسفانه حقابه‌هاي سنتي از سوي مسئولان به رسميت شناخته نمي‌شود و با تغيير حجم ذخاير آب مخزن سدها، به‌راحتي شاهد كاهش نانوشته اين حقابه‌ها هستيم. در واقع برنامه‌ريزان آب، حقي را ناديده مي‌گيرند كه بخشي از مردم اين سرزمين بر اساس عرف و سنت، ساختار زندگي خود را بر اساس آن تنظيم كرده‌اند و اين ناديده‌گرفتن، بی‌شك بدون تبعات نخواهد بود. وضعيت بارش‌هاي ايران خوب نيست. از دو دهه قبل دچار شكست آبي شده‌ايم و ميزان بارش‌ها در كشور، با افت قابل‌ملاحظه‌اي مواجه شده است. بخشي از اقليم‌شناسان بر اين باورند كه گرمايش جهاني سبب شده ابرهاي باران‌زايي كه براي ايران نزولات آسماني را به ارمغان مي‌آوردند، به عرض‌هاي جغرافيايي بالاتر كوچ كنند. گروهي ديگر هم اين سناريوها را بدبينانه مي‌دانند و خوش‌بينانه چشم به آسمان دوخته‌اند تا باران ببارد و بار ديگر دست‌و‌دل‌بازانه، منابع آب پشت سدها را براي مصارف مختلف تقسيم كنند. اما آنچه مسلم است، اين است كه چند سالي است معيشت بخشي از ساكنان اين سرزمين به‌دليل برخي محاسبات روي كاغذ، با مشكل جدي مواجه شده است. مرداد امسال، كشاورزان قزويني مقابل فرمانداري اين استان تجمع كردند و خواستار تأمين حقابه‌هاي خود بودند. شهاب نادري، نماينده اورامانات استان كردستان، به‌عنوان يكي از استان‌هاي پرآب و پربارش كشور، سوم آبان سال جاري به وزير نيرو به‌دليل عدم تأمين حقابه روستاييان تذكر داد. ايرنا گزارش كرده است كه كشاورزان شهرستان شادگان استان خوزستان به‌دليل نبود منابع كافي آب، حقابه كشت پاييزه خود را دريافت نخواهند كرد. شادگان ٣٠ هزار هكتار زمين كشاورزي و ١٢ هزار هكتار نخيلات دارد كه تحت تأثير عدم‌تأمين حقابه قرار دارند. رضا سرافرازي، مديركل دفتر امور آب و خاك وزارت جهاد كشاورزي نيز در گفت‌وگو با «شرق» از عدم تخصيص حقابه پاييزه كشاورزان پايين‌دست سد درودزن در شيراز و كشاورزان شرق اصفهان خبر مي‌دهد. به گفته او، در مناطقي كه منابع و مصارف همخواني نداشته، تخصيص حقابه بخش كشاورزي متوقف شده است. شكايت كشاورزان راه به جايي نمي‌برد همخوان‌نبودن منابع و مصارف چند سالي است كه كشاورزان را به خاك سياه نشانده و براي زندگي آنها مشكل‌ساز شده است. انوش اسفندياري، عضو شوراي راهبردي انديشكده تدبير آب، در گفت‌وگو با «شرق» مي‌گويد: نديده‌گرفتن حقابه سنتي كشاورزان درحالحاضر مشكلات زيادي ايجاد كرده است. وضعيت حقوق مالكيت آب در ايران معلوم نيست و نمي‌دانيم چگونه اين حقوق، مخصوصا در بخش كشاورزي بايد رعايت شود. او ادامه مي‌دهد: درحالحاضر حقابه‌داران شرق اصفهان كه در طومار شيخ بهايي حقابه آنها مشخص شده بود، به‌دليل مصرف بالادستي‌ها يا مجموعه عواملي كه در منطقه اتفاق افتاد، به حق خود دسترسي ندارند. به گفته اسفندياري در بيشتر استان‌هاي كشور مشكل رعايت‌نکردن حقابه را داريم. در زمان خشكسالي، معمولا بالادستي‌ها هر ميزان كه بخواهند آب دريافت مي‌كنند و به پايين‌دستي‌ها چيزي نمي‌رسد مگر آنكه حقابه آنها متقدم‌تر باشد. او بيان مي‌كند: در مورد آب زيرزميني كساني كه چاه جديد مي‌زنند، حقابه افرادي را كه از قبل بوده‌اند، تحت‌الشعاع قرار مي‌دهند و به‌اين‌ترتيب كشاورزي و معيشت هر دو گروه دچار مشكل مي‌شود. در چنين شرايطي بالاجبار سهم كشاورزي از آب بدون اينكه اعلام شود، كاهش يافته است. عضو شوراي راهبردي انديشكده تدبير آب ادامه مي‌دهد: كاهش حقابه يك قانون نانوشته بوده و در حال اتفاق‌افتادن است. برخي كشاورزان، شكايت‌هايي كرده‌اند و در احياي حقابه‌هاي خود موفقيت‌هايي هم داشته‌اند. زيرا دولت مسئول بوده كه اين حقابه‌ها را حفظ كند، ولي اقدام مناسب انجام نشده است. او دخالت در پروانه‌ها و كاهش حجم پروانه را هم دستكاري در حقابه توصيف مي‌كند و مي‌گويد: عدم‌تخصيص حقابه‌ها، زمينه سرخوردگي و نارضايتي كشاورزان را فراهم مي‌كند ولي اكثرا اين قشر صدايشان به جايي نمي‌رسد. عدم تأمين آب سبب شده است كه كشاورزان در مناطق حاشيه شهرها مشغول كارگري شوند. خيلي‌ها سرنوشت‌شان به‌خاطر نبود آب كشاورزي و حفظ‌نشدن حقابه‌ها تغيير كرده و به حاشيه‌نشين تبديل شده‌اند. تأمين حقابه در سال آبي جاري امكان‌پذير نيست كشاورزاني كه حاشيه‌نشين شده‌اند، ساختارهاي زندگي خود را بر مبناي حقابه‌اي بنا كرده بودند كه امروز دولت به‌راحتي روي آن خط مي‌كشد. براي همين، معيشت افراد دچار مشكل شده و در نبود نسخه جايگزين، آنها را به حاشيه‌نشيني وا داشته است. تأمين حقابه‌هاي كشاورزي مسئله مهمي است، اما هدايت فهمي، معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفاي وزارت نيرو، در گفت‌وگو با «شرق» بيان مي‌كند: به‌دليل اينكه تا اين لحظه ميزان بارش كشور نسبت به دوره متوسط ٥٦ درصد كاهش داشته است -كه اين آمار بي‌سابقه بوده است- نمي‌توانيم حقابه‌ها را مشابه سال قبل تأمين كنيم. او ادامه مي‌دهد: خود كشاورزان هم به اين مسئله واقف هستند و در كشت ديم و بسياري از مسائل، اين ملاحظات را انجام مي‌دهند. امكان تأمين آب مانند سال قبل وجود ندارد. به گفته فهمي درحالحاضر در كشور ٤٨ درصد نسبت به سال قبل كاهش بارش وجود دارد. سدهاي ما به‌اندازه ٤٠ تا ٤١ درصد پر هستند. وقتي چنين وضعيتي داريم، عقل حكم مي‌كند كه در مصارف صرف‌نظر كنيم. براي كشور در وهله اول تأمين آب شرب اولويت دارد. حقابه زيست‌محيطي و تأمين آب بخش صنعت -كه رقم كمي است و دو درصد مصرف آب ما را شامل مي‌شود- اولويت‌هاي بعدي است. كشاورزي و بخش‌هاي خدمات و... را در حد توان تأمين مي‌كنيم. او اضافه مي‌كند: حقابه معنايش اين است كه در دفاتر جزء و كل ما اين حق ثبت شده باشد. بسياري از افراد حقابه ندارند و مصارف آنها در دفاتر ما ثبت نشده است. عده‌اي هم به شكل سنتي يا غيرقانوني از رودخانه استفاده مي‌كنند. در قانون براي حقابه سنتي وضعيت روشن شده است كه اگر خشكسالي بود، حقابه سنتي را كاهش مي‌دهيم. اين كاهش براي همه حقابه‌ها وجود دارد. فهمي با اشاره به اينكه زمستان امسال در خوش‌بينانه‌ترين حالت بارش‌هايي نزديك به نرمال و زير نرمال را خواهيم داشت، تأمين حقابه براي كشت بهاره و تابستانه آينده در بسياري از مناطق كشور را هم غيرممكن توصيف مي‌كند. او تكرار خشك‌سالي‌ها را عاملي براي فشار بيشتر بر منابع آب زيرزميني و ازدست‌رفتن نيمي از قنات‌هاي ايران معرفي مي‌كند. به اعتقاد معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفا قانون به‌اشتباه مجوز كف‌شكني به چاه‌ها داده است و اين مسئله در كرمان و فلات مركزي ايران به‌دليل تغذيه كم، سطح آبخوان‌ها را با افت جدي مواجه كرده است. او اضافه مي‌كند: در سيستان و بلوچستان از نظر منابع آب زيرزميني در مضيقه هستيم و اين منطقه به‌دليل بافت زمين‌شناسي آبخوان قوي ندارد. در نتيجه معيشت مردم اين منطقه به آب‌هاي سطحي وابسته است. در خوزستان هم با وجود ١١ رودخانه اصلي كشور در غرب ايران، در ٢٠ تا ٥٠ سال آينده با كاهش بارش و كمبود رواناب مواجه مي‌شويم، در نتيجه بايد در كشت محصولاتي نظير نيشكر تجديد نظر كنيم و براي آن تصميم جدي بگيريم. فهمي تأكيد مي‌كند: نبايد معيشت جامعه روستايي به شكل صددرصد به آب وابسته باشد. كشور ما انبوهي از امكانات دارد. اگر كمر همت براي مردم ايران ببنديد، اين امكان وجود دارد كه ما روي محصولات با آلايندگي كمتر و مصرف كمتر حركت كنيم. در دوراني كه ما نيشكر را در خوزستان كشت كرديم، هنوز بحران آب در منطقه وجود نداشت. او ادامه مي‌دهد: براي اصلاح اقتصاد روستايي نيازمند وزارت توسعه روستايي هستيم تا وضعيت روستاها را بهبود ببخشيم. توسعه روستاها نبايد متمركز بر كشاورزي باشد. درحالحاضر بيش از ٩٠ درصد اقتصاد روستايي به كشاورزي وصل است كه در هيچ‌جاي دنيا اين‌گونه نيست. صنايع تبديلي، صنايع كوچك، صنايع دستي، طبيعت‌گردي و... ظرفيت‌هايي است كه در روستاهاي ايران وجود دارد و با فعال‌شدن آنها، مصرف آب هم كاهش خواهد يافت.
دیدگاه تان را بنویسید