آموزش و پرورش ؛ عامل سازنده انسانیت از گذشته تا کنون

۵۵آنلاین :

علی گیلوری

فرایند آموزش و پرورش از بدو پیدایش انسان بر روی زمین بوده است و هیچ جامعه‌ی انسانی وجود نداشته که اهمیت آن را نادیده گرفته باشد و فقط روش انجام آن در دوره های زمانی، متفاوت بوده است. در تمامی فعالیت های روزمره بالغین و والدین نقش معلمین را داشته و کودکان و نوجوانان ،دانش آموز و همه جای زندگی کلاسی برای آموختن بوده است، گستردگی علم و دانش در طول زمان های مختلف باعث شده است که بالغین و والدین نتوانند بر تمامی آن تسلط یابند و به فرزندان خود انتقال دهند،همچنین علم و دانش روز به روز و تخصصی تر می شد و از عملگرایی فاصله می گرفت و این انگیزه در انسان‌ها پدید می آمد که از فرهنگی که در آن به دنیا آمده اند فراتر بروند و علومی را بیاموزند که هرگز نمی توانستند توسط تجربه مستقیم یا تقلید از افراد بالغ بیاموزند.

پس راه حلی که در این رابطه ایجاد شد تاعلوم گوناگون به صورت متمرکز و در جای خود انتقال پیدا کنند آموزش دیدن کودکان و نوجوانان به صورت رسمی در مدارس و دانشگاه ها زیر نظر متخصصین هر رشته ای برای انتقال موثر فرهنگ و دانش موجود بود.

ایجاد این مراکز آموزش علم و دانش نقش بسیار مهمی در ایجاد پایه و اساس فرهنگ مردم داشته و در تمامی ادوار نیروی محرکی برای حرکت یک جامعه به سمت رشد و پیشرفت بوده است.

صاحب نظران و متفکران هر یک بر پایه تفکرات و تجربیات خود تعریفی از آموزش و پرورش ارائه داده‌اند، تعریف آموزش و پرورش برای فهم بهتر کاربرد آن در یک جامعه اهمیت اساسی دارد، هرچند که در سده های گذشته صاحب نظران ایرانی و مسلمان تعلیم و تربیت هیچکدام در پی تعریف مفهوم آموزش و پرورش نبوده‌اند،اما در عصر حاضر، هم متفکران ایرانی و هم غربی بیش از پیش به اهمیت آن پی برده و تعاریفی درباره آن ارائه داده‌اند که از مهم ترین این تعاریف عبارت است از؛

محمدباقر هوشمند: آموزش و پرورش مجموعه منظمی از اعمال و رفتار است به بیان دیگر فعل و انفعالی است میان دو قطب روان(آموزگارو فراگیر)که مسبوق به اصل و متوجه هدفی و مستلزم برنامه ای است.

ژان ژاک روسو: آموزش و پرورش هنر یا فنی است که به صورت راهنمایی با حمایت نیروهای طبیعی و استعدادهای فراگیر و با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می پذیرد.

حال سیستم اموزشی از گذشته تا کنون در جهان و بخصوص ایران دارای چه تاریخچه ای است؟

پدیده آموزش دادن و آموختن در طی قرن های گذشته در بین جوامع انسانی و تمدن های پیشین همچون مصر، بین النهرین و چین وجود داشته است و مردمان آن دوره نیاز داشتند که برای گسترش سرزمین‌های خود و همچنین تبادل کالاها، فرهنگ و دانش خود از فرایند خواندن و نوشتن استفاده کنند و این موضوع آن ها را به سمت یادگیری خواندن و نوشتن و فراگیری علم و دانش سوق می داد.

ایران باستان نیز تاریخ غنی و با قدمتی در رابطه با آموزش و پرورش دارد که این تاریخ از زمان ورود ماد ها به این سرزمین آغاز می شود آن ها در حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد در سرزمین‌های غرب ایران ساکن شدند و دولت ماد را بنا نهادند، در دوره مادها کودکان و نوجوانان راه و رسم زندگانی کار و جنگاوری را در خانه و ایل می آموختند و آموزش رسمی و کسب علوم مخصوص روحانیون آن دوره بود و روحانیون به غیر از خواندن و نوشتن اصول و مراسم دینی، اخترشناسی و شیوه‌های پیشگوی سرنوشت دیگران را نیز در مراکز دینی فرا می گرفتند.در زمان حکومت هخامنشیان نیز آموزش تحت تاثیر اخلاقیات زرتشتی و نیازهای نظامی جامعه بود و فقط کودکانی که در طبقات بالایی اجتماعی بودند می توانستند در سن ۷ سالگی به مدارس و دیوان ها بروند و در مراحل بالایی آموزشی نیز به آن ها حقوق، پزشکی، ریاضی ،جغرافیا و نجوم آموزش می دادند با روی کار آمدن اسکندر برای مدتی روش‌های آموزشی یونانی جای روش‌های آموزشی هخامنشی را گرفت اما با حاکم شدن سلسله ساسانی در ایران نحوه آموزش سنتی مجددا احیا و تکمیل شد و موضوعات درسی شامل تمرینات بدنی، رزمی، خواندن خط، نوشتن ،ریاضی و هنر آموزش داده می شد،از بزرگترین دستاوردهای آن دوره می‌توان به تاسیس دانشگاه جندی شاپور اشاره کرد که در آن فرهنگ های گوناگون و علوم ایرانی هندی و یونانی و رشته های علمی مختلف گرد هم آمده بودند و افراداز سرتاسر جهان به کسب دانش های گوناگون می‌پرداختند، همچنین این دانشگاه نقش بسیار مهمی در گسترش آموزش در سطح جهان داشته است.

در دین مبین اسلام نیز آموزش و پرورش از ارزش والایی برخوردار است و با گسترش اسلام در تمامی نواحی جهان آموزش های علوم اسلامی شامل علوم قرآنی و احادیث نیز همراه آن انتقال پیدا می‌کرد و جوامعی به هم پیوسته را می‌ساخت آموزش‌هایی که نتیجه آن از گذشته تا به امروز دانشمندان مسلمان بسیاری بوده است که توانسته اند در تمامی علوم پیشرفت های گران بهایی را برای بشر به همراه بیاورند.

اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی راحت تر به آموزش دهنده و مکان های آموزشی آموزش ها به سمت مدرنیته پیش رفته است و تحصیل و کسب علوم مختلف برای کودکان و نوجوانان نسبت به گذشته آسان تر و در دسترس تر شده است، به طوری که در حال حاضر در بیشتر کشورهای جهان گذراندن دو مقطع مقدماتی و متوسطه برای کودکان و نوجوانان اجباری است، آن ها باید این دوره ها را که بین ۷ تا ۱۳ سال در کشورها متفاوت است، پشت سر بگذارند و بعد از آن وارد مقاطع تحصیلی بالاتر و دانشگاه‌ها شوند در کشورمان ایران نیز این دوره آموزشی به دوازده سال تقسیم می شود که در دولت های مختلف و سیاست های آموزشی گوناگون تعداد سال ها و مقاطع آن متفاوت بوده است بعد از گذراندن این ۱۲ سال نیز هر شخصی می تواند در دانشگاه های مورد نظرخود رشته های مختلف را به صورت تخصصی تر برای کسب مدارج علمی بالاتر ادامه دهد.

نکته آخری که می‌توان در رابطه با اهمیت سیستم آموزشی به آن اشاره کرد این است که کشور هایی که در جهان در زمینه آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان سرمایه‌گذاری می‌کنند و سیاست‌گذاری‌هایی صحیح در سیستم‌های آموزشی خود قرار می دهند، نسبت به کشورهایی که در این زمینه برنامه‌ریزی مشخصی ندارند از جامعه موفق تر و پویا تری برخوردارند و پایه و اساس علمی و اجتماعی محکم تر و قوی تری دارند.

در ایران وزرات آموزش و پرورش سهم بسیار زیادی از بودجه عمومی کشوردارد .