[شهروند] شماری جرأت کرده‌اند تا نام مادرشان در تذکره درج شود، اما شماری تا حال هم این کار را عیب می‌دانند. چند روز قبل کابینه افغانستان طرح درج نام مادر در تذکره را تأیید کرد.
در جامعه سنتی افغانستان‌بردن نام زنان در خیلی از مناطق این کشور پسندیده شمرده نمی‌شود و حتی در کارت‌های عروسی به جای نام عروس از عبارت دوشیزه به همراه نام خانوادگی استفاده می‌کنند، روی سنگ قبر و آگهی ترحیم هم به جای نام متوفی زن، همسر یا مادر فلانی نوشته میشود. زنان افغانستانی برای نخستین‌بار سه‌سال پیش برای مبارزه با این فرهنگ کارزار «نامم_کجاست؟» را در شبکه‌های اجتماعی به راه انداختند. این کارزار با حمایت زیادی در داخل و خارج افغانستان همراه و به یکی از بزرگ‌ترین هشتگ‌های افغانستان در فضای شبکه‌های اجتماعی مبدل شد. حتی شماری از مردان افغانستان با گذاشتن نام‌های مادران‌شان در شبکه‌های اجتماعی از این کمپین حمایت‌کردند؛ از سیاستمداران و هنرمندان شناخته‌شده تا شماری از نویسندگان و شخصیت‌های فرهنگی. به تازگی بار دیگر فعالان حقوق زن این کارزار را تازه و این‌بار تأکید کردند و از دولت خواستند تا در شناسنامه‌ها نام مادر هم در کنار نام فرزند درج شود.
با درخواست فعالان مدنی؛ کمیته قوانین افغانستان درج نام مادر را در شناسنامه تأیید کرد
دفتر معاونت دوم ریاست‌جمهوی افغانستان اعلام کرده که در یک جلسه فوق‌العاده کمیته قوانین، تعدیل برخی از مواد قانون «ثبت احوال نفوس» این کشور ازجمله درج نام مادر در شناسنامه تأیید شده است. اما برای اجرایی‌شدن این اقدام باید این تصمیم نخست در کابینه و بعدا در پارلمان افغانستان تصویب شود.محمد هدایت، مسئول مطبوعات معاونت دوم ریاست‌جمهوری افغانستان هفته پیش گفت که چندی پیش کارزار «نامم_کجاست؟» از سوی فعالان حقوق زن راه‌اندازی شد که خبر آن به ریاست‌جمهوری رسید و تصمیم به دادن یک پاسخ «قناعت‌بخش» به این خواست زنان گرفته شد.به گفته او، به همین دلیل تعدیل و اصلاحات در قانون ثبت‌احوال نفوس و درج نام مادر در تذکره از سوی حکومت روی دست گرفته شد و روز گذشته کمیته قوانین به ریاست سرور دانش، معاون دوم رئیس‌جمهوری این تعدیلات را با اکثریت قاطع تأیید کرد. به گفته او، برای این کار مشورت‌هایی با علمای دینی نیز صورت گرفته است و این اقدام هیچ مشکل شرعی، قانونی و عرفی ندارد.در همین حال کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می‌گوید، از اقدام ریاست‌جمهوری افغانستان برای تأیید قانونی که براساس آن نام مادر در شناسنامه‌ها درج خواهد شد، استقبال می‌کند. کمیسیون حقوق بشر افغانستان این قانون را «اقدامی نیکو برای احترام‌گذاری به جایگاه زنان» توصیف کرده است و از نهادهای مرتبط خواسته آن را تصویب کنند.
صلاحیت‌های مادرانه در افغانستان
کارشناسان می‌گویند تصمیم اخیر کمیته قوانین افغانستان زمینه را برای شکستن تابوی هویت زنانه و مسأله جنسیت در افغانستان فراهم کرده است. این تصمیم در کنار موافقانش با مخالفت‌هایی نیز مواجه شده است. عده‌ای از مخالفان این طرح که شهروندان جامعه افغانستان هستند، می‌گویند که حاضر نیستند تذکره‌ای بگیرند که نام مادرشان درج شده باشد.
رویینا شهابی، سخنگوی اداره احصائیه/ آمار و معلومات افغانستان به یورونیوز می‌گوید: «بعید است که این تصمیم در کلیت پروسه صدور تذکره مشکل ایجاد کند و روند درخواست تذکره کاهش پیدا کند، با این حال بعد از اجراشدن این تصمیم باید میزان استقبال را بسنجیم.»
زهرا سپهر، مشاور امور حقوق بشری معاون دوم رئیس‌جمهوری افغانستان به مزایای این طرح اشاره می‌کند و می‌افزاید: «با درج نام مادر، ریشه‌های هویتی یک فرد که براساس تولد، ازدواج و تولید نسل ایجاد میشود، نه فقط تحت مالکیت پدر بلکه به پدر و مادر تعلق خواهد گرفت و از همین‌جا تغییر در باورهای منفی و نادرست در مورد جنس دوم‌بودن زن یا شرمساری از تولد دختران در خانواده‌ها شروع خواهد شد. این یک آغاز بزرگ برای شکستن تابوی هویت و جنسیت در افغانستان است.»
او می‌گوید: «این طرح چنانچه در کابینه وزیران و پارلمان تصویب شود، قابل اجرا خواهد بود و اگر پارلمان تصویب نکند، از طریق فرمان تقنینی رئیس‌جمهوری ضمانت اجرایی پیدا می‌کند.»
بعد از تصمیم اخیر کمیته قوانین افغانستان مبنی بر درج نام مادر در تذکره/ شناسنامه‌ها، صدها شهروند از اقوام مختلف افغانستان، نام مادران‌شان را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند. در بین این افراد کسانی بودند که تا دیروز بیان نام مادر برایشان شرم و ننگ اجتماعی محسوب می‌شد ولی بعد از به نتیجه‌رسیدن حرکت مدنی برای درج نام مادر در شناسنامه‌ها، بیان نام مادران‌شان را افتخار می‌دانند. کمیته قوانین دو روز بعد از این تصمیم، قانون دیگری درحمایت از زنان تدوین کرد. براساس این لایحه، آزمایش پرده بکارت مشروط به رضایت دختر و حکم محکمه/ دادگاه با صلاحیت به‌طور همزمان شده است. از این پس متخلفان از این قانون به حبس ابد محکوم خواهند شد.
فراموش‌شدگان به خاطر نام و ننگ
درست ۵سال پیش عده‌ای از فعالان مدنی افغانستان کارزاری به نام «اسم مادرم را در شناسنامه‌ام بنویسید» راه انداختند. بعدها این کارزار به نام «#نامم_کجاست» شناخته شد. فعالان مدنی به این منظور نشست‌های متعددی با مقام‌های حکومتی و پارلمان افغانستان داشتند. دامنه این کارزار به دانشگاه و پارلمان نیز راه پیدا کرد. خدیجه مرادی یکی از استادان دانشگاه از دانشجویان خود می‌خواست که نام مادران‌شان را در کنار نام پدران‌شان در ورق امتحانی بنویسند. برخی دانشجویان نام مادران‌شان را نمی‌دانستند. برخی نماینده‌های زن مجلس نیز به این کارزار پیوستند و خواستار درج نام مادر در تذکره شدند.
محمد احمدی یکی از کاربران شرکت‌کننده در کمپین نام مادر نوشته است که در گذشته به خاطر به زبان آوردن نام مادرش به دهان هم‌صنفی/ همکلاسی‌اش با مشت کوبیده بود ولی مادرش همیشه به او یادآوری می‌کرد که او فرزند «گوهر» است و او اکنون افتخار می‌کند که نام مادرش را در شناسنامه‌اش داشته باشد.
برخی از کاربران نیز در مخالفت با این تصمیم به واکنش تحقیرآمیز به خاطر افشای نام مادرشان به‌عنوان نوامیس خود اشاره می‌کنند و این کار را ننگ می‌دانند. شجاع ملکیار، یکی از مخالفان این طرح می‌گوید که اگر مردی همسرش را طلاق دهد، چرا باید نام او را در تذکره فرزندش بپذیرد؟
حسن رضایی، جامعه‌شناس می‌گوید: «با هرگونه پدیده جدید، سنتی‌ترین بخش‌های جامعه مخالفت می‌کند و به تدریج با عادی‌شدن پدیده نو و آشکارشدن مزایای آن بیشتر به ضرورتش آگاه می‌شوند. تابوهای جنسیتی پیش از آنکه با دین ارتباط داشته باشد، به سنت‌های جوامع قبیله‌ای مربوط میشود.»
صلاحیت‌های قانونی مادران
مشاور امور حقوق بشری معاونت دوم ریاست‌جمهوری افغانستان می‌گوید: «درج نام مادر در تذکره شخص، تسهیلات حقوقی و قانونی را برای مادران و اطرافیانش به وجود می‌آورد. وجود نام مادر، سبب اثبات قانونی رابطه مادر و فرزندی میشود. پیش از این زمانی که به واسطه طلاق، مادر و طفل از هم جدا می‌شدند، حتی طفل برای همیشه از هویت مادر واقعی خویش بی‌اطلاع می‌ماند.»
به گفته او، «برای سفرهای خارجی مخصوصا اروپایی یکی از معلومات قابل ارایه، سند هویتی است که نام مادر در آن درج باشد، در ضمن برای فرزندانی که در سایر کشورها تلاش می‌کنند تا اعضای خانواده مخصوصا مادر خویش را شامل درخواست پناهندگی کنند، اثبات اینکه مادرشان همان شخصی است که مشخصاتش را داده‌اند، راحت‌تر میشود.»
درج نام مادر در تذکره‌ها به نظر می‌رسد روزنه‌های امیدی را برای مادران تنها به وجود آورده است. پیش از این، تعدادی از مادرانی که به خاطر همسر یا طلاق مجبور بودند به تنهایی و در غیاب پدر برای فرزندان‌شان تذکره یا پاسپورت بگیرند، برای این کار با مشکلات متعددی برای اثبات هویت مادری و اقارب درجه یک همسرشان مواجه می‌شدند.
زهرا سپهر در این‌باره می‌گوید: «برای اینکه، این موضوع چارچوب قانونی به خود بگیرد، احتمالا طرز عمل‌های مشخصی پیش‌بینی خواهد شد که در کدام شرایط، مادر می‌تواند اقدام به اخذ تذکره برای فرزندش کند.»
با وجود کاهش چشمگیر فعالیت‌های مدنی در افغانستان و افزایش ناامنی‌ها، درج نام مادر یکی از دستاوردهای مدنی در افغانستان محسوب میشود.
دیدگاه تان را بنویسید