نخست وزیر ایرانی در حیدرآباد هند

۵۵آنلاین :

نگاهی به آرامگاه میر محمد مؤمن استرآبادی نخست وزیر ایرانی دودمان قطب‌شاهی در حیدرآباد هند

حمیدرضا سروری

تاریخ سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی فلات دکن در هندوستان شاهد حضور و نفوذ ایرانیان مهاجر و نخبه به این دیار است. افرادی که در این ناحیه از هند کار و زندگی کردند و در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بسیار اثرگذار بودند. افرادی مانند محمود گاوان، رفی‌الدین شیرازی، مصطفی‌خان اردستانی و...یکی از این افراد کاردان میرمحمد مؤمن استرآبادی است.

وی نقش برجسته‌ای در دودمان قطب‌شاهی داشت و به مدت بیش از چهار دهه به عنوان نخست وزیر یا پیشوا در دربار قطب‌شاهیان حاضر بود. میرمحمد مؤمن استرآبادی(1626-1553م) در ابتدا و در سال986هجری برابر با 1579-1578م، به عنوان آموزگار شاهزاده حیدرمیرزای صفوی خدمت کرد ولی در ادامه تصمیم به ترک ایران و مهاجرت به هندوستان گرفت وی به مدت بیش از چهار دهه بین سالهای(1625-1581م) و در هنگام دوران پادشاهی محمد قلی قطب‌شاه و محمد قطب شاه نخست وزیر و شخص دوم دودمان قطب‌شاهی به حساب می‌آمد.

از او به عنوان دانشمندی بزرگ و والامقام و مدیری درجه یک یاد می‌شود. وی در ایجاد ارتباط بین دودمان قطب‌شاهی و سلسلۀ صفویه در ایران نقش بسیار پررنگی را بازی کرد و یکی از عاملهای گسترش آیین تشیع در سلسلۀ قطب‌شاهی بود.

معمار شهر حیدرآباد از جمله عنوانهای میرمؤمن است او در نوشته‌های خود از شهر حیدرآباد به نام اصفهان نو نام می‌برد. از جمله ساخته‌های معماری دورۀ نخست وزیری او می‌توان به بنای پادشاهی عاشورخانه و چهارمنار اشاره کرد که به میزان زیادی تحت تأثیر معماری ایرانی ساخته شدند.

میرمحمد مؤمن استرآبادی چند کتاب نوشت از جمله: دیوان شعری به فارسی، رساله‌ای دربارۀ واحدهای پیمایشی به نام میزان المقادیر(رسالۀ مقداریه)، رساله‌ای در عروض و چند کتاب دیگر. اگرچه ایران را ترک کرد و رو به هند آورد ولی همواره در راه گسترش فرهنگ و هنر ایرانی در هند گام برداشت.

آرامگاه او در شهر قدیم حیدرآباد در ناحیۀ موسوم به سلطان‌شاهی جای دارد و از آرامستانی که او در آن به خاک سپرده شده با نام دائره میرمؤمن(Daira Mir Momin) یاد می‌شود. گورستانی که از چهارصد سال پیش تا امروز به محل خاکسپاری ایرانیان مسلمان مهاجر به هند و جامعۀ شیعیان شهر حیدرآباد تبدیل شده و هنوز هم از آن استفاده می‌شود.

از جمله افراد دیگری که در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند می‌توان به شاه چراغ از پیشوایان مذهبی اهل نجف عراق و چندین نفر از خاندان سالارجنگ از نجیب‌زادگان دارای پست و مقام در دودمان آصف جاهی(1948-1724م) که پس از قطب‌شاهیان حاکم حیدرآباد و مناطق اطرافش شدند اشاره کرد.

هر روز تعدادی از مسلمانان شهر حیدرآباد و به ویژه شیعیان این شهر به دیدار میرمحمد مؤمن استرآبادی می‌روند و به عنوان یک صوفی و پیشوای مذهبی به او احترام می‌گذارند هرچند به زنها اجازه داده نمی‌شود به سنگ گور میرمحمد مؤمن استرآبادی نزدیک شوند و مجبورند که از جایگاه ورودی آرامگاه به میر مؤمن ادای احترام کنند!.

منبع

Sherwani H.K.1974, History of the Qutb shahi Dynasty,munshiram Manoharlal Publishers,Delhi,pp.702-3.