جامعه دیگر این بی‌ادبی‌ها را برنمی‌تابد

در مناسبات اجتماعی مفهومی وجود دارد به‌نام «ادب». یک‌بار باید این مفهوم برای کسانی که از آن برخوردار نیستند، تعریف شود. علت آنچه در این اتفاقات شاهدیم، این است که مفهوم ادب به‌درستی درک نمی‌شود. به ریشه واژه «ادبیات» دقت کنیم که در انگلیسی به آن Literature می‌گویند که ترجمه تحت‌الفظی آن «حروفیات» است. اما ما به آن «ادبیات» می‌گوییم. چرا؟ چون این کلمه نشان‌دهنده آداب ادب ورزیدن است. همه آنچه بزرگان ما نوشته‌اند. درحقیقت، ادبیات همان آداب ادب ورزیدن است. اگر از این منظر نگاه کنیم، تازه متوجه می‌شویم این مفهوم دال بر اخلاقیات است. اخلاق، هم جنبه زمینی دارد و هم جنبه آسمانی. زمین اخلاق، ادب ورزیدن است.

مسئله اینجاست کسانی که از این ادب برخوردار نیستند، در مقام ممیز، در مقام مجری و در هر مقام دیگری، خود را مکلف نمی‌دانند که این ادب را رعایت کنند. ادب ورزیدن گاهی ممکن است سخت هم باشد، اما همان ادب ورزیدن است که مناسبات ما را با محیط و جامعه تنظیم می‌کند. درواقع، ادب ورزیدن به ما این امکان را می‌دهد که از ظرفیت‌هایی که در محیط وجود دارد، بهره‌مند شویم. وقتی بی‌ادبی می‌کنیم، از این ظرفیت‌ها محروم می‌شویم.

نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که گاهی باید کمی در اصطلاحاتی که استفاده می‌کنیم، تأمل کنیم. بد نیست به لغتنامه دهخدا مراجعه کنیم و ببینیم هر مفهوم چه معنایی دارد. یکی از مفاهیمی که گاهی از آن غافل می‌شویم، این است که می‌گویند: «فلانی انسان جسوری است». جسارت یعنی پا را از مرز ادب فراتر گذاشتن و این یک ویژگی مذموم است. شجاعت با جسارت فرق دارد. جسارت همراه با بی‌ادبی است؛ یعنی فرد جسور باید تحت تربیت قرار بگیرد تا ادب بیاموزد.

به‌نظر می‌رسد در جاهایی که مسئولیت دارند، نسبت به این موضوع درست عمل نکرده‌اند. در کانون خانواده، ما شنیده‌ایم که می‌گویند: «این فرد سر سفره پدر و مادر بزرگ شده است». معنای این جمله این است که از ادب برخوردار است. آموزش‌وپرورش مهم‌ترین وظیفه‌اش این نیست که فقط دیکته یا ریاضی به افراد آموزش دهد. مهم‌ترین وظیفه این نهاد این است که «ادب» را به آدم‌ها یاد بدهد. به‌نظر می‌رسد آموزش‌و‌پرورش وظیفه اصلی خود را فراموش کرده است، که نتیجه آن تولید چنین محصولاتی است. آدم‌هایی را به جامعه می‌فرستد که خودشان متوجه نیستند پایشان را از چه مرزهایی بیرون می‌گذارند و چگونه خود را از آنچه در این مصرع آمده «بی‌ادب محروم ماند از لطف رب» محروم می‌کنند. اینها همه شواهدی از بی‌ادبی است.

با تمام اینها جای خوشحالی دارد که مفهوم میراث‌فرهنگی صاحب یک سرمایه اجتماعی در جامعه شده است. شاهد آن هم واکنش‌هایی است که در جامعه نسبت به این مسائل وجود دارد. این رویداد در گذشته ممکن بود رخ دهد و چنین واکنش‌هایی به آن نشان داده نشود. اما حالا جامعه نسبت به این بی‌ادبی‌ها حساس است. واکنش‌ها نشان می‌دهند این مسئله دارای سرمایه اجتماعی است و جامعه دیگر بی‌ادبی را تحمل نمی‌کند. این نشان می‌دهد جامعه دیگر بی‌ادب نیست. در جامعه‌ای که در آن ادب اهمیت پیدا کرده، بی‌ادبان به‌وضوح مورد مذمت قرار می‌گیرند.

توصیه می‌کنم کسانی که از ادب بهره‌ای ندارند، بدانند عرصه روزبه‌روز بر آنها تنگ‌تر خواهد شد. این را کسی به حساب شجاعت و جسور بودن نمی‌گذارد، بلکه به حساب گستاخی و پایبند نبودنشان به مرزهای ادب می‌گذارد.